Sprawy gminy w rękach mieszkańców - referendum lokalne.

          Konstytucja oraz ustawy przyznają każdemu mieszkańcowi gminy jako członkowi wspólnoty samorządowej (gminy) prawo do decydowania o sprawach dotyczących tej wspólnoty. Uprawnienie to może być realizowane w drodze referendum, które jest narzędziem pozwalającym w najbardziej dobitny sposób uczynić użytek z demokracji. Mieszkańcy gminy mają na gruncie obowiązującego prawa taką władzę, która w pewnej mierze odpowiada uprawnieniom przysługującym Prezesowi Rady Ministrów (premierowi) lub rady gminy, gdyż wyraża się przykładowo w możności decydowania o odwołaniu ze stanowiska wójta danej gminy. Z inicjatywą przeprowadzenia referendum może wystąpić pięcioosobowa grupa, która musi uzyskać poparcie dla swej inicjatywy ze strony co najmniej 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców danej gminy. By wspomniane poparcie uzyskać konieczne jest zebranie podpisów pod wnioskiem w sprawie referendum. Procedurę zbierania podpisów - jako że ta na gruncie ustawy o referendum lokalnym budzi niekiedy wątpliwości - skomentuję w tym miejscu nieco obszerniej.
Inicjatorzy referendum, tj. grupa co najmniej 5 obywateli, mają 60-dniowy termin na zgromadzenie wymaganych prawem podpisów od czasu, w którym wójt został powiadomiony o zamiarze jego przeprowadzenia. Podkreśla się, że gdy wniosek z powiadomieniem zostanie uznany przez wójta za dotknięty wadą formalną, należy wówczas przyjąć, że powiadomienie dokonane zostało z datą jego uzupełnienia. Przy czym podpisy zebrane przed takim uzupełnieniem będą liczone do całkowitej sumy podpisów niezbędnych do skuteczności wniosku. Uzasadnia się to w literaturze prawniczej tym, że nie można domniemywać, iż niedopełnienie wymogów formalnych zostało dokonane celowo, a głównym tego powodem była chęć wydłużenia okresu potrzebnego na zebranie podpisów poparcia. Jest to pewien ukłon interpretatorów prawa w stronę mieszkańców gminy. Niestety ustawa o referendum lokalnym nie wyznacza konkretnego terminu, w którym wójt ma obowiązek potwierdzić przyjęcie powiadomienia. Wspomniana ustawa wskazuje tylko, że potwierdzenie takie powinno nastąpić "niezwłocznie", co nie daje inicjatorom referendum 100% pewności, iż w praktyce zostanie dokonane tego samego dnia. Aczkolwiek w orzeczeniach Sądu Najwyższego szeroko podkreśla się, że niedookreślony termin "niezwłocznie" należy rozumieć jako "natychmiast", a zwlekanie z wydaniem potwierdzenia o przyjęciu wniosku w sprawie referendum podlega już zaskarżeniu do wojewody i oceny sprawy przez ten organ.
Forma kart, na których są zbierane podpisy w sprawie przeprowadzenia referendum, powinna zawierać - w myśl ustawy - trzy elementy - 1) informację o przedmiocie referendum, 2) wskazanie niemożności wycofania podpisu oraz 3) dane inicjatora referendum. Zgodnie z poglądem większości autorytetów prawniczych oraz sądów wystarczy tylko ogólne wskazanie przedmiotu referendum - bez szczegółowego wdawania się w treść pytań, jakie miałby się pojawić na kartach do głosowania. Mieszkańcom gminy pozostawia się więc tutaj dość dużą swobodę. Dane inicjatora referendum nie muszą zawierać więcej informacji ponad imiona i nazwiska członków grupy inicjatywnej oraz imię, nazwisko i miejsce zamieszkania pełnomocnika tej grupy (takowego przedstawiciela inicjatorzy referendum muszą wybrać spośród siebie). Dobrze, aby organ przyjmujący powiadomienie, po potwierdzeniu jego przyjęcia, zatwierdził również proponowaną formę kart, na których mają być zbierane podpisy. Nie jest to jego obowiązek, aczkolwiek w literaturze zwraca się uwagę na taką czynność wójta jako pożądaną.
Kolejną ważną kwestią jest prawidłowe wypełnienie wspominanych kart. Ustawa wymienia następujące dane, które powinny być "wprowadzone" przez osobę, która podpisuje się pod wnioskiem: 1) imię, 2) nazwisko, 3) adres zamieszkania oraz 4) numer PESEL. Nic nie stoi na przeszkodzie wskazania więcej niż jednego imienia. Wyjaśnienia wymaga pojęcie "adres zamieszkania" w rozumieniu i kontekście ustawy o referendum lokalnym. Wyrażenie to należy interpretować jako miejsce zameldowania na pobyt stały, a w przypadku wyborców nie mających stałego miejsca zamieszkania - jako ich ostatni adres zameldowania na pobyt stały. Ponad wymagania ustawowe ważne, aby osoba podpisująca się pod wnioskiem w sprawie referendum - dla uniknięcia później różnych wątpliwości i sporów - obok ustawowo wymaganych danych umieściła datę złożenia swego podpisu. Łatwo bowiem wyobrazić sobie, jakie mogą później wynikać nieporozumienia w przypadku, gdy osoba, która złożyła podpis, ukończyła 18 lat, została pozbawiona praw publicznych lub zmarła w trakcie 60-dniowego okresu na zbieranie podpisów. Gdyby nie opatrzono podpisu datą jego złożenia, ktoś mógłby podnosić, że dana osoba w momencie składania podpisu nie była pełnoletnia, bądź podpis złożył ktoś za osobę zmarłą. Jakkolwiek rozstrzyganie takich wątpliwości i tak szłoby zawsze na korzyść inicjatorów referendum.
Oprócz przytoczonych uwag dodać można, iż porządek prawny RP nie wyklucza "zatrudniania" osób przez inicjatorów postępowania do zbierania podpisów, tudzież wyspecjalizowanych w tym firm, gdyby takowe istniały. Taka droga zbierania podpisów nie jest zabroniona, jednak w praktyce jej znaczenie nie będzie miało zbytniego znaczenia z uwagi na koszta tej metody.
Następnie wniosek mający poparcie 10 % mieszkańców gminy trafia do wójta (jeżeli dotyczy spraw innych niż odwołanie organu gminy) albo do komisarza wyborczego, którym dla Gminy Lipnica aktualnie jest sędzia Sądu Okręgowego w Słupsku Andrzej Jastrzębski (w przypadku, gdy referendum ma dotyczyć odwołania organu gminy). W dalszej kolejności odpowiednio - rada gminy po otrzymaniu wniosku od wójta bądź komisarz wyborczy wydają postanowienie o przeprowadzenie referendum w gminie. Tym sposobem mieszkańcy określoną sprawę dotyczącą gminy faktycznie przejmują - w swoje ręce.

Tomasz Nierzwicki,
prawnik z Kancelarii "Kacprzak" z Gdańska

--> Komentarze na forum